Алматы қаласының №7 қалалық клиникалық ауруханасының нейрохирургия кафедрасы мен нейрохирургиялық орталығының даму тарихы

Қазақстанда нейрохирургиялық қызметінің қалыптасуы Азарова Евгения Андреевнаның есімімен тығыз байланысты. Ол – қазақстандық нейрохирургияның негізін қалаушы. Курск облысының тумасы, Ұлы Отан соғысының (ҰОС) басталуымен ол Алматы қаласына көшіп, эвакуациялық ауруханада дәрігер болып жұмыс істеді. Евгения Андреевна өзінің тәжірибелік жұмысын Алматы мемлекеттік медицина институтының (АММИ) госпитальдық хирургия кафедрасында ғылыми – оқытушылық қызметпен ұштастырды. Соғыс уақытында хирургтардың алдында бас және омыртқа жарақаттарымен, соның ішінде перифериялық жүйке жүйесінің ауыр жарақаттарымен зардап шеккендерді емдеу мәселесі өткір болды, осыған байланысты қалалық аурухананың клиникалық негізінде 600 төсектік госпиталь ұйымдастырылды.

Е. А. Азарова (1913-1966)

Жүйке жүйесінің травматикалық зақымдануы бар науқастарға мамандандырылған медициналық көмек көрсету үшін басқа хирургиялық бөлімшелер қатарында Қазақстанда алғаш рет нейрохирургиялық бөлімше құрылды. Оны денсаулық сақтаудың көрнекті ұйымдастырушысы және госпитальдық хирургия кафедрасының бірінші меңгерушісі профессор Виктор Васильевич Зикеевтің басшылығымен жұмыс істей отырып, Евгений Андреевна онымен бірге жаралыларға нейрохирургиялық көмек көрсетті. Евгения Андреевна өз тәжірибесінде нейрохирургиядағы өзекті мәселелерді ғылыми тұрғыдан зерттеулермен табысты айналысты: “Бас сүйегінің оқ жарақаттарының барысы, олардың кезеңділігі. (В.В. Зикеев, Е. А. Азарова, и. Г. Калиничева)”, “Бас сүйек пен ми жарақаттарының кеш инфекциялық асқынулардың жіктелуі және олардың хирургиялық емі. (Е. А. Азарова, И. Г. Калиничева)”.

Е.А. Азарованың кафедра әзірлеулері бойынша еңгізген әдістері мидың кеш абсцессін бір мезгілде алып тастау, мидың және перифериялық жүйкелердің атыс жарақаттарын өңдеуі, өлім көрсеткіштерін және асқыну қаупін едәуір төмендетуге мүмкіндік берді, жараланғандардың 70% – на дейін қызметке қайтаруға, өлім-жітімді 4-5% – ға дейін төмендетуге мүмкіндік берді. Мәскеуде ол кандидаттық диссертациясын қорғап, 1959 жылы АММИ хирургия кафедрасында нейрохирургия курсы ашылған кезде Евгения Андреевна оның басқарушысы болды, бұл оқиға оның болашақ тағдырын нейрохирургиямен байланыстырды.

1964 жылы Алматы мемлекеттік дәрігерлерді жетілдіру институтында нейрохирургия кафедрасы ұйымдастырылып, Е.А. Азарованың жетекшілігімен нейрохирургия жеке пән ретінде оқытыла бастады. Кафедраның негізінде Кеңес Одағы мемлекеттердің дәрігерлері дайындалып, жетілдірілді. Республиканың нейрохирургиялық қызметінің басшысы болып жұмыс істеген жылдары ол 1974 жылға қарай Мәскеу, Ленинград, Киев, Ташкент, Фрунзе, Минск және т.б. кафедраларымен және нейрохирургиялық ауруханалармен ынтымақтастықты ойдағыдай дамытты. Алматыда үш нейрохирургиялық бөлімше ұйымдастырылды, кейіннен оның басқаруымен еліміздің барлық облыс орталықтарында нейрохирургиялық бөлімшелер ашылды. 1973 жылы Алматыда алғаш рет Қазақ КСР Денсаулық сақтау министрлігінің қамқорлығымен Қазақстан мен Орта Азия республикаларының нейрохирургиялық конференциясы өтті. Конференцияға Кеңес Одағының И.С. Бабчин, В.А. Хилько, А.Н. Коновалов, Э.И. Кандель, Э.И. Злотник, М.Х. Кариев, А.П. Ромоданов, Е.И. Бабиченко және т.б. сияқты жетекші нейрохирургтардардың қатысқандары қазақстандық нейрохирургияның мойындауы болды.

Е. А. Азарова Кеңес Одағының үздік нейрохирургтарымен. Ортада – A.И. Арутюнов, Н.Н. Бурденко атындағы ғылыми – зерттеу институтының басқарушысы

Жұмыс барысында Евгения Андреевна өзіне және қызметкерлеріне деген жоғары талапшылдықпен, сарқылмас қуатпен ерекшеленген. Әдеттегі клиникалық айналымды клиникалық ой өрістің көрнекті сабағына айналдыра алған. Зейнеткерлікке шыққанға дейін (1978 ж.) ол тәжірибелік нейрохирургтардың бірнеше буынын дайындап, оқытушылық жұмысқа белсенді қатысып қана қоймай, өзі де күрделі оталарды жасаған. Көптеген жылдар бойы Евгения Андреевна қаладағы ең ірі клиникалардың кеңесшісі болды. Алматылық, Республикалық, облыстық нейрохирургиялық бөлімшелерге жеке қатысып, жетекшілік етті, жұмыс пен қоғамдық өмірге үлгі болды. Оның еңбегі мемлекеттік марапаттармен, оқушылар мен мыңдаған науқастардың алғыстарымен марапатталды. Оның шәкірттерінің қатарында Мейман Қожекұлы Қожеков, Вадим Евгеньевич Эйгинсон, Малик Абдошевич Искаков, Владимир Абрамович Семеклитт, Алимхан Рахимович Халимов, Темирхан Калиевич Муханов, Кенжекей Шураевна Шураева және республикаға танымал басқа да көптеген нейрохирургтар болды.

Алматы қаласының №7 клиникалық ауруханасының, сондай – ақ қазақстандық нейрохирургиясы туралы айта отырып, КСРО мен Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген дәрігері, Денсаулық сақтау үздігі, “Алтын скальпель” марапатының иегері, Ұлттық нейрохирургия орталығының құрметті профессоры – Кожеков Меймантай Кожекович туралы айтпауға болмайды. Болашақ атақты нейрохирург 1940 жылы 30 қазанда Алматы облысы Балқаш ауданы Ақкөл ауылында дүниеге келген. 1959 жылы мектепті бітіргеннен кейін ол АММИ-ге түсіп, 1965 жылы “емдеу ісі” мамандығы бойынша оқу орнын сәтті бітірді. 1965 – 1969 жылдар аралығында М.К. Кожеков Балқаш аудандық ауруханасында хирург болып жұмыс істеді, бірақ оны енді дамып келе жатқан нейрохирургия мамандығы қызықтырды. 1969 жылы М.К. Кожеков Академик Н.Н. Бурденко атындағы нейрохирургия институтына нейрохирургия мамандығы бойынша ординатураға түсті, онда жас нейрохирургке алған білімін еліміздің жетекші орталығында Отанына келгеннен кейін қолдануға мүмкіндік беретін іргетасы қаланды. 1971 жылы резидентураны бітіргеннен кейін Меймантай Қожекұлы Отанына қайтып, Алматы қалалық аурухананың нейрохирургиялық бөлімшесінің дәрігер – ординатор ретінде өзінің практикалық қызметін бастайды.

Кожеков Меймантай Кожекович (1940-2011)

Сол кезде қазақстандық нейрохирургиялық қызметін Аламты мемлекеттік дәрігерлерлі жетілдіру институтының нейрохирургия кафедрасының меңгерушісі, доцент Евгения Андреевна Азарова басқарды. Кафедра №2 ҚКА – да орналасқан және Евгения Андреевна бірден жас әріптесіне, оның ең ауыр науқастарға ота жасауға деген ұмтылысына назар аударды. Алғашқылардың бірі болып Меймантай Кожекович нейрохирургиялық науқастарға өз бетінше операция жасай бастады, көбінесе оларды кафедра қызметкерлері жасаған. Оның мұғалімдерінің қатарында Евгения Андреевнадан басқа Анель Абдуловна Беремжанова, Вадим Евгеньевич Эйгинсон, Виктор Павлович Бондаренко болды.

1976 жылы Меймантай Қожекұлы Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген науқастарға ота жасайтын №1 нейрохирургиялық бөлімшенің меңгерушісі болып тағайындалды. Бұл бөлімшені 34 жыл басқаратын болады. Бұл нейрохирургиялық бөлімше сол кезде Қазақстанда ғана емес, Кеңес Одағы ауқымында да нейрохирургияның флагманы болып саналған.

Меймантай Кожековичтың бөлімшесінде орналасқан Алматы мемлекеттік дәрігерлерді жетілдіру институтының нейрохирургия кафедрасында Одақтың түкпір-түкпірінен келген дәрігерлер оқудан өтті. Әр жылдары Меймантай Қожекұлының шәкірттері және оның жақын көмекшілері Искаков Малик Абдошевич, Семеклитт Владимир Абрамович, Жолболдин Кумар Елемесович, Драгунов Юрий Макарович, Шмельцер Александр Яковлевич, Гофман Лев Абрамович, Тельгузиев Серик Ахметбекович, Рабандияров Марат Рабандиярович, Дюсембеков Ермек Кавтаевич, Аханов Гани Жайшылыкович, Жанисбаев Алибек Казбекович және тағы басқалар болған.

Кожеков М.К. отада

М. К. Кожековтың нейрохирургиядағы көпжылдық және риясыз қызметі “Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген дәрігері” құрметті атағымен, “КСРО Денсаулық сақтау үздігі”, “Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау үздігі” төсбелгілерімен марапатталды, “Алтын скальпельмен” марапатталды, Астана қаласындағы “Ұлттық нейрохирургия орталығының құрметті профессоры” болып сайланды, ордендермен және медальдармен марапатталды. Отандық нейрохирургияның негізін қалаушылардың бірі бола отырып, тамаша нейрохирург болып, үлкен дос және тәлімгер болып қала отырып, Меймантай Қожекұлы соңғы күндерге дейін күнделікті күрделі оталарды орындай отырып, қатарда болды. Өзінің үлгісімен, жас әріптестеріне практикалық жұмысты үйрете отырып, ол өз ісін сәтті жалғастыратын талантты нейрохирургтардың тұтас тобын дайындады. Нейрохирург ретінде жұмыс істеген кезеңде Мейман Кожекович ми мен жұлынға бес мыңнан астам күрделі ота жасады, көптеген науқастарды өлімнен құтқарды. 2011 жылдың 22 қыркүйегіндегі Ялтадағы конференцияға соңғы сапарына дейін ол жасамайтын ота тағайындалды. Қожеков Меймантай Қожекұлы 2011 жылдың 20 қыркүйегінде өмірден өтті. Ол өз әріптестері мен шәкірттерінің жадында өз заманының кәсіби тәлімгері, досы және көрнекті адамы ретінде мәңгі қалады.

Қазақстанның көрнекті нейрохирургтерінің бірі – профессор, медицина ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, ҚР ғылым саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты, “Қазақстанның Еңбек ер” Акшулаков Серик Куандыкович. Серик Куандыкович Ақтөбе облысында дүниеге келген, Ақтөбе мемлекеттік медицина институтының емдеу факультетін, Академик Н.Н.Бурденко атындағы нейрохирургия институтының клиникалық ординатурасын, аспирантурасын және докторантурасын бітірді. 1996 – 2008 жылдар аралығында Алматы мемлекеттік дәрігерлерді жетілдіру институтының нейрохирургия кафедрасын басқарды, №7 Қалалық клиникалық аурухананың нейроонкологиялық бөлімшесінде күрделі нейрохирургиялық мидың базальды бөлімдеріне, ми бағанасына, қарыншалық жүйесінің ісіктеріне оталар жасаған. Ол Қазақстанда алғаш рет микрохирургия негіздерін, эндоскопиялық нейрохирургияны (трансназальды эндоскопиялық тәсілдер, ми шеменіне арналған эндоскопиялық операциялар) енгізді, алғаш рет нейронавигацияны қолданды, эпилепсияны жедел емдеуді жүзеге асырды. 2008 жылдан бастап Нұр — Сұлтан қаласындағы “Ұлттық нейрохирургия орталығы” АҚ-сын басқарады.

Акшулаков Серик Куандыкович, профессор, медицина ғылымдарының докторы, ҚР Ұлттық Ғылым Академиясының академигі, ғылыс саласындағы ҚР Мемлекеттік сыйының лауреаты, «Қазақстанның Еңбек Ері»

Акшулаков Серик Куандыкович ҚР ДСМ-нің штаттан тыс бас нейрохирургы, қазақ нейрохирургтер қауымдастығының президенті, “Қазақстанның нейрохирургиясы және неврологиясы” журналының бас редакторы, академик Н.Н. Бурденко атындағы нейрохирургия ҒЗИ құрметті профессоры, Дүниежүзілік нейрохирургиялық қоғамдар Федерациясының нейротравматология комитетінің мүшесі, Азиялық нейрохирургтер конгресінің Атқарушы комитетінің мүшесі, “Acta neurochirurgica” журналының редакциялық алқасы The European Journal of Neurosurgery, “Балалар нейрохирургиясы және неврология” (Ресей) журналының редакциялық алқасы. Серік Қуандықұлына “Қазақстанның еңбек сіңірген қызметкері” құрметті атағы берілді, ҚР Президентінің алғыс хаттарымен марапатталды, “Платина Тарлан” жоғары тәуелсіз сыйлығының лауреаты, Бүкілресейлік көрме орталығының (Ресей) медалімен, А. Байтұрсынов күміс алқасымен, “Парасат” орденімен, мемлекеттік марапат “Қазақстанның Еңбек ер” атағымен – ерекше айырмашылық белгісі – Алтын жұлдыз және “Отан”орденімен марапатталды. С.К. Акшулаковтың басшылығымен және тікелей қатысуымен Қазақстанда бұрын орындалмаған 60-тан астам жаңа технологиялар енгізілді, 25 кандидаттық және 5 докторлық диссертациялар дайындалып қорғалды, 30-дан астам клиникалық ординаторлар мен резиденттер дайындалды. 300-ден астам ғылыми жұмыстар (оның 80-і шетелдік журналдарда), оның ішінде 19 монография жарияланды. 16 патенттің авторы.

Қазіргі уақытта Акшулаков Серик Куандыкович “Ұлттық нейрохирургия орталығы” АҚ басқармасының төрағасы, ҚР ДСМ штаттан тыс бас нейрохирургы, қазақ нейрохирургтар қауымдастығының президенті, академик Н.Н. Бурденко атындағы нейрохирургия ҒЗИ құрметті профессоры.

Алматы қаласының №7 Қалалық клиникалық ауруханасының нейрохирургиялық орталығының негізін қалаушылардың бірі – медицина ғылымдарының докторы, профессор Дюсембеков Ермек Кавтаевич. АММИ-ні сәтті бітіргеннен кейін өзінің кәсіби жолын Атырау қаласындағы облыстық балалар ауруханасында балалар хирургі болып жұмыс істей бастады, онда 1988 жылдан 1995 жылға дейін жұмыс істеді. 1995 – 2000 жылдар аралығында Н.Н. Бурденко атындағы нейрохирургия институтында клиникалық ординатурасында, аспирантурасында оқыды, институтты бітіргннен кейін сол жерде нейрохирург ретінде қызметін жалғастырды. Оқудан кейін “Балалардағы глиомаларды хиазманы хирургиялық емдеуді талдау” тақырыбында кандидаттық диссертацияны сәтті қорғады, ал 2010 жылы Алматыда “Қазақстандағы ми қатерлі ісіктерінің клиникалық-эпидемиологиялық сипаттамасы және нейрохирургиялық көмекті оңтайландыру” тақырыбымен докторлық диссертациясын қорғады. 2002 жылы Ермек Кавтаевич Алматы қаласының №7 Қалалық клиникалық ауруханасында балалар нейрохирургиялық бөлімшесін ашты және оны 2007 жылға дейін басқарды. Хирургиялық тәжірибемен айналыса отырып, курсанттарға, резиденттерге сабақ берді, Алматы мемлекеттік дәрігерлерді жетілдіру институтының нейрохирургия кафедрасында жұмыс істей отырып, нейрохирургия саласындағы ғылыми зерттеулерін белсенді жалғастырды. 2008 жылдан бастап Е.К. Дюсембеков қазіргі уақытқа дейін нейрохирургия кафедрасының меңгерушісі, №7 ҚКА нейрохирургиялық орталығының басшысы, нейроонкология бөлімшесінің меңгерушісі, Алматы қаласының Денсаулық сақтау басқармасының штаттан тыс бас нейрохирургы болып табылады.

Дюсембеков Ермек Кавтаевич, нейрохирургия кафедрасының меңгерушісі, медицина ғылымдарының докторы, қауымдастырылған профессор, Алматы қаласының №7 Қалалық ауруханасының нейрохирургия орталығының басшысы

Нейрохирург ретінде Ермек Кавтаевич Дюсембеков жылына 300-ден астам ми ісіктеріне — глиомалар және экстрацеребральды (аденомалар, менингиомалар, невриномалар) ісіктерін транскраниальды микрохирургиялық алып тастау, оның ішінде қиын терең орналасатын (III қарыншаның ісіктеріне, хиазма-селлярлық аймақтың ісіктеріне, субкортикалық түйіндерге, көпір-мишықтық бұрыштың және петрокливальдік аймақта орналасатын ісіктрге) оталарын жасайды. Сондай-ақ невралгия кезінде тригеминальды және бет нервтерінің тамырының микрохирургиялық декомпрессияларын, бет нервінің экстрацеребральды реиннервациясын жасайды. Белсенді хирургиялық қызметтен басқа, Ермек Кавтаевич күн сайын нейрохирургиялық патологиясы бар науқастарға кеңес береді, жетекші маман болып табылып консилиумдарға, ең ауыр жағдайлардың клиникалық талдауларына үнемі қатысады.

Дюсембеков Е.К. отада

Ермек Кавтаевич Алматы қаласының нейрохирургиялық қызметіне жаңа технологиялар мен әлемдік инновацияларды белсенді енгізуде. Соңғы екі жылда №7 Қалалық клиникалық ауруханада ең соңғы әлемдік әзірлемелер енгізілді: санадағы краниотомия (пациенттің сөйлеу және қозғалыс қызметтерін сақтау мақсатында), мидың маңызды қызметтерінің интраоперациялық нейрофизиологиялық мониторингі, мидың терең ісіктерінің метаболикалық флуоресцентті навигациясы, бас сүйегінің күрделі транспанациядан кейінгі жасалатын 3D – краниопластика және т.б. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің нейрохирургиялық патологияны диагностикалау және емдеу хаттамаларын әзірлеуге тұрақты қатысушы болып табылады. Е.К. Дюсембеков 100 – ден астам ғылыми еңбектер жариялады, “Балалардағы мидың қатерлі ісіктерін емдеу әдісі”, “Ми ішіндегі гематомаларды жоюға арналған Тубус”, “Мидың жарақаты бар науқастарға медициналық көмек көрсету алгоритмі және Глазго кома шәкәлін интеграциялау” тақырыптарында үш өнертабыстың авторы. 30-дан астам сертификаты, 5 монографиясы бар: “Стандартты краниотомия”, “Қазақстандағы мидың қатерлі ісіктерінің эпидемиологиясы”, “Мидың эхинококкозы”, “Хиазма және III қарыншаның түбінің глиомалары”, “Омыртқаға-жұлын жарақаты бар науқастарға арнайы көмекті ұйымдастыру».

Ермек Кавтаевичқа 2015 жылы денсаулық сақтау үздігі, 2019 жылы “Ерен еңбегі үшін” атақтары берілді, сондай-ақ ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің медицинаға қосқан үлесі үшін алғыс, 2021 жылы Қазақстанның еңбек сіңірген “Алтын Скальпель” марапаты берілді. Ермек Кавтаевич Республиканың нейрохирургиялық қызметін дамытуына белсенді қатысады: Қазақстан Республикасының нейрохирургтер қауымдастығының вице – президенті, WFNS, Азиялық нейрохирургтер қауымдастығының толық мүшесі болып табылады, ұйымдастыру комитетінің құрамында халықаралық, республикалық, қалалық конференциялар мен тақырыптық сертификатталған семинарлар мен мастер-класстардың ұйымдастыруына ұдайы қатысады. Дюсембеков Е.К. әріптестері, резидентура тыңдаушылары арасында үлкен құрмет пен беделге ие, оның басшылығымен ғылыми зерттеулер жүргізулуде, нейрохирургия бойынша докторлық диссертациялар қорғалуда.

Қазіргі уақытта Ермек Кавтаевичтің жетекшілігімен Алматы қаласының №7 Қалалық клиникалық ауруханасында клиниканың нейрохирургиялық орталығы жұмыс істейді, оның құрамына шұғыл нейрохирургиялық қызмет, №1 жұлын нейрохирургия бөлімшесі, №2 нейротравма және перифериялық жүйке жүйесі патологиялардың бөлімшесі, №4 нейроонкология бөлімшесі, қан – тамыр нейрохирургия бөлімшесі кіреді.

Алматы қаласының №7 ҚКА нейрохирургиялық орталығы барлық нейрохирургиялық патологиясы бар науқастарға медициналық көмек көрсетеді. Күн сайын шұғыл және жоспарлы оталар жасалады. Алматы қаласының тұрғындары ғана емес, республиканың кез келген қалаларынан да науқастар ауруханаға ем алу үшін жатқызылады.

Алматы қаласының №7 Қалалық клиникалық ауруханасы нейрохирургия кафедрасының клиникалық негізі болып табылады, онда кафедра оқытушылары резидент дәрігерлерге, жас мамандарға оқыту жүргізеді. Алматы қаласының №7 ҚКА нейрохирургиялық орталығы заманауи операциялық жабдықтармен толық жабдықталған, күн сайын әлемдік нейрохирургиялық стандарттарға сәйкес келетін 10-нан астам операция жасалуда.

2021 жылдың қыркүйегінен бастап нейрохирургия кафедрасы толық құрамда Қазақ үздіксіз білім беру медициналық университетінен С.Д. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетіне ауысты және онда өз қызметін табысты жалғастыруда.